Topotijdreis volkstuinen Welschap

Tuinieren op de bodem van een voormalig ven? Jazeker, dat gebeurt in de Volkstuin Welschap aan de Vense dijk. De naam “Vense Dijk” zal wel niet toevallig zijn, net als die van de nabijgelegen woonwijk Het Ven. En ook de buurt “Halve Maan” en de “Halve Maanstraat” zijn waarschijnlijk genoemd naar een ven dat hier heeft gelegen. Maar dat weet bijna niemand meer.....

En toch, het ven ligt er nog steeds. Het is de paddenpoel die midden in het volkstuincomplex ligt. Het is alleen veel kleiner geworden dan het ooit was; het is het diepste punt van het voormalige ven dat midden op de Strijpsche Heide lag en de vorm had van een halve maan. Het ven had ook een naam: Schaapdijksven.

De poel wordt vaak “bomkrater” genoemd. Dat is dus niet juist...... Hooguit is de noordelijke lob van de poel ontstaan bij een bombardement in de Tweede Wereldoorlog. De poel zelf is dus al veel ouder en moet zijn ontstaan aan het einde van de laatste ijstijd, zowat 10.000 jaar geleden.

Dat het ven op het huidige volkstuincomplex lag blijkt uit de tijdreis die je kunt maken met Topotijdreis. In de site zijn de topografische kaarten van Nederland op elkaar gestapeld en je kunt terugreizen in de tijd door achtereenvolgens alle oudere kaarten aan te klikken. Door in te zoomen op het gebied van je keuze kun je gedetailleerd zien hoe het gebied er in het verleden heeft uitgezien, tot in de 19e eeuw.

Op kaart A 2016 zie je de meest recente kaart. De kaart is in zwart/wit en vervaagd, behalve de volkstuin en omgeving. Die zijn in kleur weergegeven, in het midden van de kaart. De paddenpoel (blauw) ligt vrijwel in het midden van het gekleurde gebied, net ten westen van de A2/N2. Het groene vlak aan de zuidwestkant van de poel is het bos van het waterbedrijf, de witte vlakken rondom de poel en het bos zijn de volkstuinen.

We reizen terug in de tijd, naar de kaart van 1850 (B 1850). Die kaart is de oudste die een getrouw beeld geeft van het landschap uit die tijd. De uitsnede van het gebied is dezelfde als van kaart A.

Midden op de kaart ligt het Schaapdijksven, ten noorden van de gehuchten Welschap, Heuvel en Het Ven. In wat toen nog de Strijpsche Heide was. De huidige paddenpoel ligt precies op de plaats van het westelijke, diepste deel van het ven. Het ven had ongeveer de vorm van een liggende halve maan.

Uit de kaart van ruim 30 jaar later (C 1882) blijkt dat de Strijpsche Heide voor een groot deel is veranderd in bos. Ook het ven is bos geworden. Het is terug te vinden in de vorm van een gebogen zwarte lijn. Dat is een gegraven waterloop waarmee men het ven ontwaterd heeft. De waterloop werd later de Welschapse Loop genoemd en is de bovenloop van de Groote Beek en de Aanschotse beek.

De kaart van 1914 (D 1914) laat zien dat er nog wat meer bos is aangelegd op de Strijpsche Heide. Ook de Welschapse Loop is ietsje doorgetrokken naar Welschap, en ook de afvoer van het voormalige ven naar het noorden is nu ingetekend (rechts boven het woord “Schaapdijks”). De onverharde weg waar deze waterloop onderdoor gaat (Dr = duiker) is de oude Vense Dijk. In Brabant wordt een weg haaks op een waterloop wel vaker “dijk” genoemd.

Vijftien jaar later (kaart E 1929) blijkt veel van het bos gerooid te zijn en als akker (wit) of grasland (lichtgroen) in gebruik te zijn genomen. Het voormalige Schaapdijksven is nog steeds bos, alleen in het noordelijke deel is beboste heide te zien. Welschap en Het Ven zijn nog steeds kleine gehuchtjes.

De kaart van 1953 (F 1953) laat voor het eerst de oprukkende bebouwing van Eindhoven zien. Opmerkelijk is dat het bos op en rond de plek van het Schaapdijksven veel kleiner is geworden. Tussen de N en de D van het woord “EINDHOVEN” is een klein blauw vlekje in het bos te zien. Dat is wat nu de paddenpoel is. Waarschijnlijk heeft dat watertje er altijd al gelegen en is het op de kaarten van na 1850 nooit ingetekend. Nieuw is het Beatrixkanaal.

Weer tien jaar later (G 1963) is de paddenpoel groter ingetekend en daarmee duidelijker zichtbaar. Het bos is nog kleiner geworden en beperkt tot wat nu het bosje van het waterbedrijf is. Rondom de plas is verder alles akkerland. De woonwijken Lievendaal en Drents Dorp bereiken min of meer hun huidige omvang. En de Tilburgse weg (rode lijn) ligt ongeveer op de plaats van de oorspronkelijke Vense Dijk. Die naam is nu gegeven aan de parallelweg aan de zuidkant van de Tilburgse weg.

Op kaart H 1972 valt de verdere verstedelijking op: de Poot van Metz, het Van Lennep park en een sportpark op de plaats waar nu de golfbaan ligt. Het restant van het Schaapdijksven is nauwelijks zichtbaar.

Veel is er niet veranderd op kaart I 1983. Inmiddels is het volkstuinencomplex in gebruik genomen. Op de grens met de golfbaan (voorheen Sportpark) is een hek gekomen (lijn met kruisjes). Op het volkstuincomplex is de toegangsweg naar de caravan ingetekend.

De kaart J 1991 geeft voor wat betreft het volkstuincomplex een gelijk beeld te zien als de vorige kaart.

Op de kaart K 1999 zijn wat meer paden op het volkstuinencomplex ingetekend. Verder valt de grote witte vlek op waar de grond geschikt wordt gemaakt om Meerhoven op de bouwen. Ook zijn de waterpartijen ingetekend van het golfterrein tussen de Welschapse Dijk en het kanaal.

De bebouwing van Meerhoven is ingetekend op kaart L 2011. Aan de noordkant van de paddenpoel en het bosje is een strook grond bij het waterbedrijf in gebruik gekomen (lichtgroen). Er is een nieuwe, kleine paddenpoel in gegraven. Van de Vense Dijk is alleen nog maar het deel tot de toegangspoort van de volkstuinen over. De rest ligt onder de huidige N2.

Ter afsluiting nogmaals de kaart A 2016, nu geheel in kleur. In het noordoosten bij het volkstuinencomplex is heel klein een derde paddenpoel getekend. Compensatie voor verloren gegane natuur bij de aanleg van de A2/N2.